[220] นิทฺเทสวาเร ‘‘ยํ จกฺขุ จตุนฺนํ มหาภูตาน’’นฺติอาทิ สพฺพํ ธมฺมสงฺคณิยํ ปทภาชเน (ธ. ส. อฏฺฐ. 595 อาทโย) วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํฯ วีริยินฺทฺริยสมาธินฺทฺริยนิทฺเทสาทีสุ จ สมฺมาวายาโม มิจฺฉาวายาโม สมฺมาสมาธิ มิจฺฉาสมาธีติอาทีนิ น วุตฺตานิฯ กสฺมา? สพฺพสงฺคาหกตฺตาฯ สพฺพสงฺคาหกานิ หิ อิธ อินฺทฺริยานิ กถิตานิฯ เอวํ สนฺเตเปตฺถ ทส อินฺทฺริยานิ โลกิยานิ กามาวจราเนว, ตีณิ โลกุตฺตรานิ, นว โลกิยโลกุตฺตรมิสฺสกานีติฯ

อภิธมฺมภาชนียวณฺณนาฯ

2. ปญฺหาปุจฺฉกวณฺณนา

[221] ปญฺหาปุจฺฉเก สพฺเพสมฺปิ อินฺทฺริยานํ กุสลาทิวิภาโค ปาฬินยานุสาเรเนว เวทิตพฺโพฯ

[223] อารมฺมณตฺติเกสุ ปน สตฺตินฺทฺริยา อนารมฺมณาติ จกฺขุโสตฆานชิวฺหากายอิตฺถิปุริสินฺทฺริยานิ สนฺธาย วุตฺตํฯ ชีวิตินฺทฺริยํ ปน อรูปมิสฺสกตฺตา อิธ อนาภฏฺฐํฯ ทฺวินฺทฺริยาติ ทฺเว อินฺทฺริยา; สุขทุกฺขทฺวยํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํฯ ตญฺหิ เอกนฺตปริตฺตารมฺมณํฯ โทมนสฺสินฺทฺริยํ สิยา ปริตฺตารมฺมณํ, สิยา มหคฺคตารมฺมณนฺติ กามาวจรธมฺเม อารพฺภ ปวตฺติกาเล ปริตฺตารมฺมณํ โหติ , รูปาวจรารูปาวจเร ปน อารพฺภ ปวตฺติกาเล มหคฺคตารมฺมณํ, ปณฺณตฺติํ อารพฺภ ปวตฺติกาเล นวตฺตพฺพารมฺมณํฯ นวินฺทฺริยา สิยา ปริตฺตารมฺมณาติ มนินฺทฺริยชีวิตินฺทฺริยโสมนสฺสินฺทฺริยอุเปกฺขินฺทฺริยานิ เจว สทฺธาทิปญฺจกญฺจ สนฺธาย อิทํ วุตฺตํฯ ชีวิตินฺทฺริยญฺหิ รูปมิสฺสกตฺตา อนารมฺมเณสุ รูปธมฺเมสุ สงฺคหิตมฺปิ อรูปโกฏฺฐาเสน สิยาปกฺเข สงฺคหิตํฯ

จตฺตาริ อินฺทฺริยานีติ สุขทุกฺขโทมนสฺสอญฺญาตาวินฺทฺริยานิฯ ตานิ หิ มคฺคารมฺมณตฺติเก น ภชนฺติฯ มคฺคเหตุกนฺติ สหชาตเหตุํ สนฺธาย วุตฺตํฯ วีริยวีมํสาเชฏฺฐกกาเล สิยา มคฺคาธิปติ, ฉนฺทจิตฺตเชฏฺฐกกาเล สิยา นวตฺตพฺพาฯ